Bình giảng bài thơ:
QUY HỨNG
Lão tang diệp lạc tàm phương tận,
Tảo đạo hoa hương giải chính phì.
Kiến thuyết tại gia bần diệt hảo,
Giang Nam tuy lạc bất như quy.
(Nguyễn Trung Ngạn)
HỨNG TRỞ VỀ
Dâu già lá rụng tằm vừa chín,
Lúa sớm bông thơm cua béo ghê.
Nghe nói ở nhà nghèo vẫn tốt,
Dầu vui đất khách chẳng bằng về.
DÀN Ý
I. MỞ BÀI
– Vài nét về tác giả Nguyễn Trung Ngạn.
– Trường hợp sáng tác bài Quỵ hứng: năm 1314, khi tác giả cùng Phạm Mại vâng mệnh vua Trần Minh Tông đi sứ Trung Quốc.
II. THÂN BÀI
A. TÌNH QUÊ HƯƠNG CỦA NHÀ THƠ
Dâu già lá rụng tằm vừa chín,
Lúa sớm bông thơm cua béo ghê
Các chi tiết dâu già lá rụng, tằm vừa chín, lúa sớm bông thơm và cua đang lúc béo đều là nói về thời vụ sản xuất của nhà nông, trồng lúa chăn tằm và hương vị nơi đồng quê khoảng đầu thu. Tỉnh Hưng Yên “nhiều ruộng cấy lúa chiêm, ít ruộng cấy lúa mùa, nhà nông chăm cày” (Đại Nam nhất thống chí) nên cấy thêm lúa ngắn ngày gọi là “lúa sớm”. Lúa sớm được gieo cấy vào đầu vụ mùa khoảng tháng 5, đến tháng 10 thì thu hoạch. Theo Đại Nam nhất thống chí, đến “tháng 7, tháng 8 bắt đầu có gió mát là tiết lúa mùa xanh tốt (tục ngữ có câu: Tháng tám gió mát, lúa mùa ngát đồng. Lúa ngắn ngày cấy trước lúa mùa nên tháng 7 lúa sớm đã có bông thơm).
Qua những chi tiết trên, có thể thấy Nguyễn Trung Ngạn tuy đỗ đạt cao, làm quan to nhưng vẫn luôn thiết tha với chuyện làm ăn của nhà nông và rất thú cái hương vị chỉ nơi đồng quê mới có. Vì vậy mà con người ở nơi xa nhà hàng vạn, hàng nghìn dặm vẫn nóng lòng muốn trở về quê ngay.
B. DẪU VUI ĐẤT KHÁCH CHẲNG BẰNG VỀ
Nghe nói ở nhà nghèo vẫn tốt
Ở nhà tức là không phải ở nơi xa nhà. Tuy không nói ra trực tiếp nhưng ai cũng hiểu phải ở nơi xa nhà là do chuyện đi sứ. Vẫn tốt khẳng định về một sự đánh giá cho là hơn. Như vậy mấy chữ trên có nghĩa: ở nhà dẫu nghèo túng nhưng vẫn tốt hơn chuyện phải đi sứ. Nguyễn Trung Ngạn rất tận tụy với trách nhiệm được giao nhưng con ngườicông vụ ít thể hiện trong thơ. Cả chuyện đi sứ, ông chỉ một lần nói rõ vai trò sứ giả trong bài thơ khác làm ở trạm Khâu Ôn. Vả lại, bài Hứng trở về lại được làm trên đường về, tức là công vụ đã xong, nên có thể suy nghĩ thoải mái. Tuy nhiên tác giả đã ý tứ đặt hai chữ nghe nói ở đầu câu để biểu thị ý khẳng dịnh là do nghe thấy người ta nói.
Dầu vui đất khách chẳng bằng về.
Đất Giang Nam tuy vui chẳng bằng về nhà vẫn là một sự so sánh, đánh giá, nhưng là so sánh niềm vui được du ngoạn ớ nơi phồn hoa đô hội với cái thú được về nhà. Trong năm chục bài thơ đi sứ, ông hay nói mình là du nhân (khách đi chơi), du tử (khách ngao du) nhưng ở bài này, niềm vui du ngoạn chẳng thế nào so được với cái thú trở về nhà. Chữ bất như dịch là “chẳng bằng” diễn đạt ý phủ định dứt khoát hơn “không bằng”.
III. KẾT BÀI
Trong loạt bài ở nơi xa tưởng nhớ quê nhà (Tư quy, Quy hứng) khi tác giả đi sứ, lời thơ mạnh mẽ, phóng khoáng. Riêng bài Quy hứng thể hiện rõ tình quê hương thật sâu đậm từ thời vụ sản xuất của nhà nông đến hương vị ruộng đồng thôn dã…
Leave a Reply