Trong nếp nhà xưa, phòng thờ cố định tại Trung cung (khu vực trung tâm của nhà). Bước vào cửa chính có thể gặp bàn thờ và bộ bàn ghế tiếp khách là một cách bố trí quen thuộc, hài hoà với cấu trúc không gian nhà ở truyền thống vốn có hàng hiên và sân vườn bao bọc xung quanh.
Vị trí Trung cung trong nếp nhà truyền thống thường ứng với trung tâm gian chính. Do gian chính cũng thường là chỗ tiếp khách nên thường cho rằng 2 không gian này là một. Thờ cúng tổ tiên là một nét văn hoá tâm linh truyền thống của người Việt. Ngôi nhà truyền thống của người Việt thường có “3 hoặc 5 gian, trong đó gian giữa được coi là quan trọng nhất, là trung tâm của ngôi nhà. Những việc quan trọng như: thờ cúng, tiếp khách, sinh hoạt… đều diễn ra ở gian này. Gian giữa lại luôn có cửa lớn ra vào, mở cửa là nhìn thấy trời đất lưu thông, âm dương hoà đồng.
Thực ra, những nhà có điều kiện vẫn thường hay làm phòng thờ riêng biệt, có thể kết hợp là phòng thờ tự của cả dòng họ. Người xưa không đưa phòng thờ lên tầng lầu, đơn giản vì ngôi nhà thuở đó đa phần không có tầng lầu (ngoại trừ cung điện, chùa tháp). Và kết cấu nhà chủ yếu bằng khung gỗ, tranh tre, chưa có sàn đúc nên phòng thờ phải ở dưới trệt để vững chắc, ổn định. Mặt khác, người Việt vốn là cư dân vùng nông nghiệp lúa nước nên luôn làm nền nhà cao so với mặt đất, dạng nhà sàn hoặc nhà đắp nền để tránh ẩm thấp, ngập nước. Phòng thờ nằm trong ngôi nhà thường có bậc thềm khá cao, phía trên bàn thờ là thiên đỉnh của mái nhà và có lối thoát hơi nóng ra đầu hồi. Không có sinh hoạt nào khác cao hơn phòng thờ.
Trong ngôi nhà hiện đại, xếp đặt phòng thờ cũng phải tuân thủ chặt chẽ và vận dụng linh hoạt các nguyên tắc truyền thống nêu trên. Đó là: Tại vị trí cao, phía trên bàn thờ là nóc nhà và bầu trời, không có các phòng ốc khác đè lên, phía trước bàn thờ là các không gian trang trọng, phía sau là cầu thang và không gian phụ như sân phơi, kho. Như vậy, phòng thờ đặt tại tầng trên cùng sẽ đạt được các tiêu chí này.
Có thể đặt bàn thờ tại vị trí sảnh tầng, đầu mối giao thông lên xuống. Trường hợp nhà có khuôn viên rộng, nhà trệt dạng biệt thự vườn… thì nên thiết kế một gian nhỏ làm phòng thờ, có thể mô phỏng theo hình thức truyền thông, kết hợp làm thư viện gia đình.
Tuy nhiên, nhà ở hiện đại với diện tích và cấu trúc không gian khác xưa, điều kiện sống và quan niệm trong sinh hoạt cũng có nhiều thay đổi. Cách bố trí bàn thờ trở nên đa dạng và cũng có nhiều vấn đề cần tính toán hơn.
Nhà phố hiện nay phần lớn đặt phòng thờ trên tầng thượng, vừa thoáng khí vừa có khoảng rộng sân thượng để tập trung nhiều người vào các dịp giỗ tết, giảm các va chạm trong sinh hoạt hằng ngày. Nhưng cũng có một số gia đình không muốn đưa bàn thờ lên tầng cao với lý do: Khó khăn cho người lớn tuổi khi chăm lo hương khói, quét dọn bàn thờ và đặt cao quá sẽ có cảm giác xa cách.
Trường hợp nhà neo người, quá khó khăn hoặc nhà trệt, căn hộ chung cư… có thể gắn bàn thờ liền với không gian phòng khách nhưng phải có giải pháp thoá tkhói và chống ố vàng trên trần (như dùng tủ thờ có nóc, dùng tấm kính ngăn phía trên, bàn thờ kề cận cửa thông gió).
Đối với bàn thờ Thần tài và Thổ địa nên đặt ngay tại lối vào chính và ở dưới đất vì việc thắp hương, nhất là hương thơm, có tác dụng xua đuổi không khí ẩm ướt, côn trùng vào những buổi sáng sớm hoặc chiều tối (là khoảng thời gian chuyển tiếp âm dương, ánh sáng nhá nhem, vi khuẩn nhiều và độ ẩm tăng) đồng thời theo tín ngưỡng dân gian thì như vậy sẽ “nghênh tiếp Thần tài” được trực tiếp hơn.
Bàn thờ thiên thì hầu như là lộ thiên hoàn toàn, có thể từ đơn giản là một bệ đá, đến cầu kỳ hơn là một trang thờ có mái. Sân thượng hoặc ban công trước là nơi phù hợp đặt bàn thiên, cũng là một điểm có thể hương khói để xua đuổi âm khí, tạo thêm một nét ấm áp cho sinh hoạt trong ngôi nhà Việt.
Bàn thờ nên có độ cao tỷ lệ với người trong gia đình, tránh làm quá cao (phải leo trèo thiếu an toàn) hoặc quá thấp (dễ bị va chạm và thiếu tôn nghiêm). Trường hợp có nhiều tầng thờ thì xếp đặt theo thứ tự từ cao xuống thấp theo ngôi thứ.
Tủ thờ thường có phần dưới và bên hông là tủ chứa đồ (gia phả, lịch giỗ kỵ, vàng mã, hương đèn…). Nếu bàn thờ làm theo kiểu tấm bê tông thì cũng nên kê một tủ nhỏ hay bàn vào khoảng trông bên dưới để thuận tiện sắp xếp vật dụng vào dịp có giỗ tết.
Phòng thờ có thể kết hợp với thư phòng, tiếp khách hay là nơi trà đàm, sinh hoạt gia đình trang trọng.
Tránh bố trí chỗ ngủ hoặc nơi giải trí ồn ào chung với phòng thờ vì thiếu trang nghiêm và không phù hợp với tính chất trường khí vốn thuộc âm.
Như vậy, tuỳ theo hoàn cảnh gia đình mà cách bài trí phòng thờ, bàn thờ có thể linh hoạt phù hợp trên tinh thần trang nghiêm, ít bị ảnh hưởng bởi các sinh hoạt khác.
Trong ngôi nhà hiện đại – nhất là căn hộ chung cư – còn cần thêm sự giản dị và mỹ thuật, tránh làm bàn thờ theo lôi trang trí loè loẹt, cầu kỳ. Bài trí bàn thờ phải nghiêm trang nhưng không u tịch, bởi vì nhà ở gia đình (tính chất dương) không phải là một ngôi chùa hay đền – miếu – phủ – am (thiên về tính âm, là “vãng sinh đường” cho khách thập phương).
Không gian thờ cúng, không gian mang tính tâm linh trong nhà ở luôn cần đặt yếu tố gần gũi và giáo dục truyền thống lên hàng đầu để kết nối các thế hệ và giữ vững gia phong, nề nếp gia đình.
Leave a Reply